Onurğa Travmaları və Sınıqları
Onurğa sınıqları həm travmaya görə kəskin, həm də şiş və osteoporoz (sümük itkisi) kimi xəstəliklərə görə xroniki şəkildə inkişaf edə bilər. Post-travmatik qırıqlar xəstələrdə şiddətli ağrı və nevroloji çatışmazlıqlara səbəb ola bilər. Bu qırıqların hamısı cərrahi müdaxilə tələb etmir. Sınığın formasından və yerindən asılı olaraq bəzi onurğa sınıqları ancaq breketlərin istifadəsi və istirahətlə sağalır. Travmatik onurğa sınıqlarında xəstələrin ayaqlarında şiddətli güc itkisi və şəkillərdə onurğa beyni və sinir sıxılmaları varsa, həmin xəstələrdə təcili cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Nəticələr
Kəskin travmatik sınıqlarda xəstələrdə şiddətli ağrı olur. Xəstələrin bir müddət əvvəl yaşadıqları travmalarla bağlı xatirələri və hekayələri var. Bu, yol qəzası, hündürlükdən düşmə və ya güllə yarası kimi travma ola bilər. Onurğa beyni sınığı olan xəstələrdə sınığın yerindən, formasından və onurğa beyninin sıxılma miqdarından asılı olaraq nevroloji çatışmazlıqlar inkişaf edə bilər. Xəstələrin bəzilərində heç bir nevroloji çatışmazlıq, yəni zədə və ya qüsur yoxdur. Bəzilərində yüngül iflicdən ağır və ya tam iflicə qədər olan çatışmazlıqlar ola bilər. Bu iflic zamanı xəstələr qollarını, əllərini və ayaqlarını hərəkət etdirə bilmirlər. Bu xəstələrdə sidiyə çıxma və defekasiyada çətinlik, yeriyə bilməmə, iflic olduğu bölgəni hiss edə bilməmə kimi əlamətlər də ola bilər.
Şişlər və ya osteoporoz kimi patoloji qırıqları olan xəstələr tez-tez uzun müddətli ağrılardan şikayət edirlər. Onurğa beyninin sıxılmasından asılı olaraq nevroloji çatışmazlıqlar, ifliclər, qolları, əlləri, ayaqları hərəkət etdirə bilməmə, duyğu itkisi, sidik və nəcisdə çətinliklər də müşahidə edilə bilər.
Diaqnoz
Kəskin travmanı təsvir edən xəstələrdə ilk müayinə kompüter tomoqrafiyasıdır (KT). Sümük quruluşunu və sınığın formasını ətraflı şəkildə göstərir. Travma olduqda və ya nevroloji çatışmazlığı olan xəstələrdə yumşaq toxumaları, bağları, onurğa beyni və sinirləri qiymətləndirmək üçün maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) lazımdır. Lazım gələrsə, rentgen çəkilə bilər. Xroniki ağrıları olan şiş və ya osteoporozlu xəstələrdə bəzən MRT ilə rentgenoloji müayinəyə başlana bilir, cərrahi planlamada ən çox CT tələb olunur.
Cərrahi müalicə
Onurğa sınıqlarının müalicəsində ilkin olaraq sınığın rentgenoloji və klinik dərəcələndirilməsi aparılır. Sınığın onurğanın dayanıqlığını nə qədər pozduğu yoxlanılır. Onurğa beyni və sinirlər kimi sinir strukturlarına nə qədər təzyiq göstərdiyi yoxlanılır. Onurğanın sabitliyini pozmayan, onurğa beynini və sinirləri sıxmayan sadə sınıqlar bərkidilmə və yataq istirahəti ilə sağala bilər. Çox ağrılı osteoporotik sınıqlar minimal invaziv, perkutan üsullarla müalicə edilə bilər. Bu yolla dərini heç açmadan sınıq onurğaya iynə yeridilir, balon şişirilir və sümük sementi vurulur (kifoplastika və vertebroplastika).
Onurğanın sabitliyini pozan partlama sınıqları və sınıq dislokasiyaları tez-tez onurğa beyni və sinir sıxılmaları ilə ifliclərə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, onurğanın sabitliyini pozan və onurğa beynini sıxan şişlər də iflicə səbəb ola bilər. Bu hallarda onurğa beynini əzən sınıq sümük və şiş parçaları tamamilə çıxarılaraq metal qəfəslər və sümük greftləri ilə əvəz olunur. Onurğa bir-birinə vintlər və çubuqlar ilə sabitlənir.
Fizioterapiya və reabilitasiya
Tam zədələnmiş xəstələrdə məqsəd fəsadların qarşısını almaq və müstəqilliyi təmin etməkdir. Bu məqsədlə sidik kisəsi və bağırsağın boşaldılması və adekvat izlənilməsi, yataq yaralarının qarşısını almaq üçün hava döşəyi və yerləşdirmə, əzələ və sümük rezorbsiyasının qarşısını almaq üçün yataqda məşqlər və xəstənin mümkün qədər tez şaquli vəziyyətə gətirilməsi, müvafiq xəstələrin aparılması Zamanla cihazlar və xarici dəstəkləri ilə, Digər tərəfdən, fiziki müalicə protokolu təkərli kürsü köçürmələrinin xəstələr üçün öz-özünə kafi bir şəkildə inkişafı olaraq ümumiləşdirilə bilər.
Planlaşdırma çərçivəsində bəzi tətbiqlər edilə bilər. Maqnit sahəsi, elektrik stimullaşdırılması, passiv və aktiv məşqlərlə əzələ və sümük toxumalarını atrofiyadan qorumağa və gücləndirməyə çalışır. Gövdə və qol əzələlərini fizioterapiya üsulları ilə yaxşılaşdırmaq olar. Xüsusilə qarın və arxa əzələlər üçün gücləndirici və sabitləşdirmə məşqləri edilə bilər. Kifayət qədər əzələ gücü qazanan xəstələr paralel barda ayağa qalxa və gəzinti məşqlərinə başlana bilər. Paralel bardan başqa müstəqil yerimə və pilləkən məşqləri də edilə bilər.
Alqoloji müalicə
Onurğa sınıqlarında ağrıları aradan qaldırmaq üçün tibbi terapiya, dərman müalicəsi və fiziki müalicə üsulları tətbiq oluna bilər. Əgər sınıq cərrahiyyə ilədirsə və xəstənin əməliyyata ehtiyacı varsa, əməliyyatdan sonrakı ağrı nəzarəti alqologiya tərəfindən xeyli müvəffəqiyyətlə həyata keçirilir. Osteoporotik sınıq səbəbiylə xəstə ağrı hiss edirsə, müalicə kifoplastika və ya vertebroplastika ola bilər. Bundan başqa alqoloji üsullardan faset blokları, epidural steroid inyeksiyaları, transforaminal epidural steroid inyeksiyaları tətbiq oluna bilər. Bundan əlavə, proloterapiya, sinir terapiyası, tətik nöqtəsi və quru iynə terapiyası, sakroiliak oynaq inyeksiyası və ganglion impar inyeksiyası edilə bilər.
Holistik müalicələr
Onurğa sınığı diaqnozu qoyulduqdan sonra müalicəyə qərar vermək lazımdır. Bəzən iflic olmaq üzrə olan xəstəni təcili əməliyyat etmək lazım gələ bilər. Digər tərəfdən, fiziki müalicə, manuel terapiya və ya alqoloji üsullarla sağalan xəstələr də az deyil. Cərrahiyyə əməliyyatı keçirən xəstənin zəifliyi varsa, onu düzəltmək üçün idman və reabilitasiya tələb oluna bilər. Bu xəstələrin ağrılarının idarə edilməsi, qidalanması və psixoloji dəstəyi vacibdir.
Buna görə xəstələrin onurğa cərrahları, alqoloqlar, fizioterapevtlər və fizioterapevtlərdən ibarət bir qrup tərəfindən müalicəsi və izlənilməsi düzgündür. Xəstələrin müşayiət olunan xəstəlikləri də müalicə olunmalı, onların qida rasionu, gündəlik fəaliyyətləri tənzimlənməlidir.