Diz Ağrısı
Diz ağrısının səbəbini anlamaq üçün diz eklemini meydana gətirən strukturları bilmək faydalı ola bilər. Qığırdaq, dizdəki sümüklərin uclarında olan sürüşkən bir maddədir. Ayağın əyilməsi və düzəldilməsi zamanı sümüklərin bir-birinə sürtülməsinə və ya rəvan keçməsinə imkan verir. Meniskus bud sümüyü və tibia arasında bir yastıq rolunu oynayır. Diz ətrafındakı bağlar sümükləri bir yerdə saxlayır və dizini sabitləşdirir. Bağların zədələnməsi idmanda olduğu kimi həddindən artıq istifadə və ya travmatik zədə nəticəsində baş verə bilər. Tendonlar, ayaqların əzələlərini sümüklərə bağlayan birləşdirici toxumalardır.
Diz ağrısının səbəbləri
Osteoartrit kimi degenerativ toxuma pozğunluqları adətən irəli yaşlarda müşahidə edilir. Piylənmə dizlərdə ciddi yük yaradır. Bağ zədələri, menisküs zədələri, revmatoid artrit, tendonit, infeksiyalar, bursit, xondromalaziya (diz qapağının altındakı patella və ya qığırdağın zədələnməsi), gut, Beyker kisti və şişlər kimi autoinflamatuar xəstəliklər diz ağrısına səbəb ola bilər.
Piylənmə: Piylənmə və artıq çəki xroniki diz ağrılarının ən əhəmiyyətli səbəbləridir.
Gut: Bu metabolik bir xəstəlikdir. Gut olan insanlar diz ağrısı hiss edə bilər, çünki gut oynaqlarda sidik turşusu kristallarının yığılmasına səbəb olur. Nəticə ağrılı iltihab ola bilər və bu da diz hərəkətinə təsir göstərə bilər.
Degenerativ toxuma pozğunluqları: Osteoartrit (OA) oynaqların zamanla "aşınması" nəticəsində baş verən ümumi, xroniki degenerativ xəstəlikdir. Ümumi simptomlar uzun müddət istirahətdən sonra ağrı və sərtlikdir. Uzun müddətli fəaliyyətdən sonra dizlər də şişə bilər.
Bakterial infeksiya: Selülit kimi bakterial infeksiyalar ani diz ağrısına səbəb ola bilər. Selülit normal olaraq dəri səthində olan bakteriyalar dərinin qoruyucu səthinin altına girdikdə meydana gəlir. Müalicə edilməzsə, diz ətrafındakı selülit oynaqda infeksiyaya səbəb ola bilər, qızartı, şişlik, ağrı və sərtliyə səbəb ola bilər. Xroniki diz ağrısı zamanla inkişaf edə bilər.
Otoinflamatuar səbəblər: Romatoid artrit (RA) diz ağrısına səbəb olan ən çox görülən birləşdirici toxuma xəstəliyidir. Bu, bədənin immunitet sisteminin öz toxumalarına hücum etdiyi otoinflamatuar bir xəstəlikdir. RA diz toxumalarına hücum etdikdə, diz ağrısı meydana gələ bilər. Simptomlara ağrı, artrit, yorğunluq, qızdırma və iştahsızlıq daxildir.
Müalicə
Diaqnozdan sonra səbəbə görə müalicə planlaşdırılır. Müalicənin planlaşdırılmasında ortopediya, fizioterapiya, alqologiya, revmatologiya, dietoloq və psixoloqdan ibarət komanda iştirak edir. Onlar dərman müalicəsi, aşağı stressli məşq planı və fiziki terapiya, istirahət, diz dəstəyi və lazım olduqda cərrahi müalicəni planlaşdırırlar.
Qarşısının alınması
Burada diz ağrısı riskini azaltmaq və mövcud diz problemlərinin görünüşünü yaxşılaşdırmaq üçün məsləhətlər verilmişdir. Alkoqol qəbulunu azaltmaq, siqareti buraxmaq və sağlam çəki saxlamaq ilk addımlardır. Piylənmə, birincisi, diz ağrısına səbəb olan bir çox vəziyyət üçün risk faktorudur. Başqa bir təsir dizə xroniki gərginlik verməkdir. Buna görə bədən çəkisini nəzarət altında saxlamaq xroniki diz gərginliyini və diz ağrısı riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
İdman etmək
İdman ürək xəstəlikləri, xərçəng, diabet, yüksək qan təzyiqi, depressiya, piylənmə və osteoporoz kimi bir çox xəstəliklərin riskini birbaşa azaldır. Osteoartrit inkişaf edərsə, dizləri gücləndirən fəaliyyətlər diz ağrısı simptomlarını azaltmağa kömək edə bilər. Diz ağrısını yaxşılaşdırmağa və ya qarşısını almağa kömək edə biləcək aşağı stressli məşqlər üzgüçülük, velosiped sürmək və gəzintidir.
Fizioterapiya
Dizdə inkişaf edən hər bir patoloji üçün ayrıca fiziki müalicə planı hazırlanmalıdır. Bu müalicələrin bəzi nümunələri.
Xəstənin ağrılı dövründə onlarla (ağrıları azaltmağa kömək edən elektrik cərəyanları), buz, maqnit sahəsi, lazer, JOBS (kompressiya cihazı), ultrasəs, CPM (passiv hərəkət gücləndirici maşın) və masaj tətbiq olunur. Ağrı azaldıqca gərmə və gücləndirmə proqramı tətbiq edilir. Məşq bantları və çəkilərdən istifadə edərək, qığırdaqları qoruyan bucaqlar gücləndirilir. Müalicə proqramına postural sabitləşdirmə məşqləri, tarazlıq məşqləri, izotonik ağırlıqlı məşqlər və velosiped idmanı əlavə olunur.
Manuel terapiya olaraq diz qapağının əllə mobilizasiyası, lateral retinakulumun sərbəst buraxılması, proprioseptiv sinir-əzələ asanlaşdırma (PNF) üsulları tətbiq oluna bilər. Cybex izokinetik irəli gücləndirici, xüsusi diz lentləri (kinesiotape və lakotape) hazırlanır. Xəstənin omba, topuq və bel bölgəsində balanssızlıq problemi varsa, aradan qaldırılmağa çalışılır. İdman fazalarına qayıdış zamanı müalicə proqramına əsas stabilləşdirmə məşqləri, propriosepsiya məşqləri və pliometrik məşqlər əlavə edilməlidir.
Alqoloji müalicə
Alqologiya şöbəsində xəstələrin patologiyalarına uyğun olaraq ağrıların aradan qaldırılması üçün dizdaxili inyeksiyalar, genikulyar radiotezlik blokadası, proloterapiya, nevroterapiya və trombositlə zəngin plazma terapiyası (PRP) tətbiqləri həyata keçirilə bilər.
Ortopedik müalicə
Diz ağrısının müxtəlif səbəbləri ola bilər, məsələn, zədə ilə bağlı menisküs yırtığı, ön çarpaz bağ yırtığı və ya degenerasiya ilə əlaqəli kalsifikasiya. Bu xəstəliklər ortopedik olaraq müxtəlif üsullarla müalicə olunur.
Diz osteoartriti (qonartroz)
Diz oynağında qığırdaqları qidalandıran və sürtünməni azaldan mayenin pisləşməsi və azalması nəticəsində baş verir. Normalda hiss etmədən etdiyimiz hərəkətlər ağrılı olur. Xəstəlik irəlilədikcə oynağı meydana gətirən qığırdaq zədələnir.
Müalicəsində: fizioterapiya, qığırdaqları qidalandıran dərmanlar, trombositlə zəngin plazma terapiyası (PRP) ilkin mərhələdə çox faydalıdır. Eyni şəkildə xəstələrin diyetisyen nəzarəti altında arıqlaması çox vacibdir. Ancaq yerimə məsafəsi çox qısa olan, istirahətdə ağrıları olan və irəliləmiş xəstələr üçün cərrahi müalicə yaxşı bir seçimdir. Açıq əməliyyatla oynaq səthi dəyişdirilir. Buna diz artroplastiyası (protez) deyilir. Xəstələr əməliyyatdan sonrakı gün dərhal yeriməyə başlayırlar.
Menisküs yırtığı
Dizdə yarım ay şəklində oynağın harmoniyasını təmin edən qığırdaq quruluşuna menisk deyilir. Ümumiyyətlə, ayağın hərəkətsiz olduğu halda dizin fırlanması nəticəsində bu qığırdaqda göz yaşı əmələ gəlir. Yırtıq meydana gəldiyi zaman dizdə şişlik, ağrı, kilidlənmə, hərəkətin məhdudlaşdırılması kimi şikayətlər meydana gəlir. Diaqnozda müayinə vacibdir. Gözyaşının yeri və növü rentgen və maqnit rezonans (MR) ilə görünə bilər.
Müalicə: Menisküs yırtığı dizdə ən çox rast gəlinən və əməliyyat tələb edən xəstəlikdir. Qapalı əməliyyat aparılır. Artroskop adlanan kiçik kamera iki kiçik dəlikdən dizə daxil edilir və oynaq arasında ilişib qalmış menisküsün cırıq hissəsi görülərək çıxarılır. Əməliyyatdan sonrakı kramp və ağrı şikayətləri tamamilə yox olur. Sağalma prosesi çox sürətlidir, xəstələr eyni gündə ayağa qalxa və ertəsi gün evə buraxılaraq çox qısa müddətdə gündəlik həyatlarına qayıda bilirlər.
Ön çarpaz bağın qırılması
Ön çarpaz bağ diz ekleminde tibia və bud sümüklərini birləşdirən strukturlardan biridir. Tibia sümüyünün anormal şəkildə irəliləməsinə mane olan ən əhəmiyyətli quruluşdur. Aktiv idmanla məşğul olanlarda diz ekleminin çətin hərəkətlərə tab gətirməsini təmin edir. Bağın qopması halında xəstələr qaçarkən və ya pilləkənlərdən enərkən boşluq və etibarsızlıq hissi yaşayırlar. Dizdə ciddi şişlik və hərəkətin məhdudlaşdırılması baş verir. Maqnit rezonans (MR) görüntüləri ilə yırtılmış bir bağ diaqnozu qoyulur.
Müalicəsində: aktiv idmanda və gənclərdə diaqnoz qoyulduqda əməliyyata qərar verilir. Ancaq aktiv idmanla məşğul olmayanlarda əməliyyatdan əvvəl tibbi müalicə və fiziki müalicə imkanlarından maksimum istifadə etmək faydalıdır. Eynilə, əməliyyatdan sonrakı gün hərtərəfli reabilitasiya proqramına başlanılmalıdır.